Wandelen langs monumenten: 3x tips voor Open Monumentendag
Kastelen, kerken, monumentale gebouwen, landgoederen en soms zelfs ruïnes: het zijn stuk voor stuk markante plekken die het landschap karakter geven. Toch is er tijdens een wandeling niet altijd genoeg tijd of gelegenheid om zo’n monument te bezoeken. Bovendien zijn veel monumenten niet standaard toegankelijk voor publiek.
Tijdens de Open Monumentendagen op 13 en 14 september krijg je wél de kans om een kijkje achter de schermen te nemen. Op de website van Open Monumentendag 2025 vind je een overzicht van alle deelnemende monumenten bij jou in de buurt. Onze redactieleden delen alvast hun favoriete tips!
Kasteel Oud-Poelgeest © Ernst Koningsveld
1. Monumentaal Landgoed Oud-Poelgeest
Etappe 2 van het Romeinse Limespad (LAW 16) van de Leidse Hout naar Leiden, loopt over dit landgoed. Na het monumentale toegangshek valt het kasteel het meest op, gebouwd in 1668 voor een Amsterdamse koopman. In 1724 kocht de Leidse hoogleraar Boerhaave het als zomerverblijf, maar vooral omdat de Leidse Hortus, waarvan hij directeur was, te klein was voor zijn groeiende verzameling planten uit de hele wereld. “Ik heb een tuin gekocht” schreef hij aan zijn vriend en vakgenoot Sherard in Engeland. De tuin bij Oud-Poelgeest was 24 maal zo groot als de Hortus. Boerhaave woonde er tot aan zijn dood in 1738. In de negentiende eeuw werd de botanische tuin door opvolgende bewoners omgevormd tot park in Engelse landschapsstijl. Het landgoed is een rijksmonument, waarop meer monumenten te zien zijn: een kasteel, een koetshuis, een tuinmanswoning, een kapel en een 19e-eeuwse boogbrug. Het kasteel en het koetshuis worden nu gebruikt als vergader- en congrescentrum met hotelaccommodatie. Daarnaast is het nu ook een geliefde trouwlocatie. In het voorjaar tref je op het landgoed een weelde aan alle denkbare soorten stinsenplanten. Maar ook in andere seizoenen is het een heerlijk wandelpark.
Landgoed Oud-Poelgeest is vrij toegankelijk en heeft geen specifieke openingstijden. De Hortus Botanicus is op zaterdag 13 en zondag 14 september geopend. Tijdens de Open Monumentendagen is de toegang gratis.
Bekijk Romeinse Limespad etappe 2
2. De Oostendorper Watermolen
De Oostendorper Watermolen © Marleen Lekkerkerk
In het oosten van het land vind je in Twente ten zuiden van Haaksbergen deze bijzondere dubbele koren- en oliemolen. Hij wordt aangedreven door het water van de Buurserbeek. De oudste schriftelijke vermelding van deze watermolen wordt gevonden in een akte van de Utrechtse bisschop David van Bourgondië, gedateerd 18 augustus 1487. De molen lag toen circa 1 km stroomafwaarts. In 1547-1548 werd de dubbele molen herbouwd op de huidige idyllisch gelegen plek. Toen de Tachtigjarige Oorlog over Twente kwam, werden de molens opnieuw verwoest, maar later weer herbouwd. In 1635 waren de molens weer in bedrijf. Tegen het einde van de jaren twintig van de 20ste eeuw verkeerde de oliemolen in zeer slechte staat. Na een restauratie kon in 1931 de geheel herstelde molen weer in gebruik worden genomen. Bij hoog water in de nacht van 8 op 9 februari 1946 werd echter een deel van het complex weggeslagen. Vier jaar later werd de molen herbouwd. In 1987 volgde grondige restauratie en werden beide gebouwen opnieuw bedrijfsvaardig gemaakt. De molens zijn daarna eigendom geworden van de gemeente Haaksbergen, die ze wederom heeft laten herbouwen en restaureren. Bijna 40 jaar later stond het molencomplex er opnieuw verwaarloosd bij. Na een ingrijpende restauratie medio jaren tachtig worden de molens gekoesterd door meer dan twintig vrijwilligers van de Stichting Vrienden van de Hoksebargse Möll'n. De molens zijn sindsdien regelmatig in werking en zijn met het daarbij gelegen terras van hotel-restaurant "Bi'j de Watermölle" een van de belangrijkste toeristische attracties van Haaksbergen.
Met etappe 23 van het Trekvogelpad kom je langs deze plek. De molen is op zaterdag 13 september geopend, maar is het hele jaar te bezichtigen op woensdag- en zaterdagmiddag (in het winterseizoen slechts een uurtje).
3. Erfgoed in Culemborg
Fort Werk aan het Spoel © Lea van Someren
Op de NS-wandeling Waterlinie Culemborg neem je de alternatieve route door met de Liniepont de Lek over te steken. Je komt dan uit bij Fort Werk aan het Spoel. Het fort ligt ingebed in de polders van het rivierenland en de uiterwaarden. Op de achtergrond de spoorbrug en de contouren van Culemborg. Het Forthuis, het Amfitheater, de Genieloods, de Kogelvanger en de Bomvrije gebouwen herinneren aan de plek die het ‘Fort’ inneemt in de geschiedenis van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De linie staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Landschapsarchitect Ronald Rietveld en kunstenaar Erick de Lyon maakten van de oorspronkelijke vorm van het bolwerk een grassculptuur waarvan zowel historische als nieuwe elementen deel uitmaken. Tegenwoordig dient Werk aan het Spoel als thuishaven voor verschillende culturele evenementen. Fort Werk aan de Spoel is op zaterdag 13 en zondag 14 september geopend. Op zondag 14 september speelt er ook een theatervoorstelling over vier opmerkelijke gebeurtenissen op Werk aan het Spoel in Culemborg vanaf de 17e eeuw tot nu.
Bij naastgelegen Caatje aan de Lek rust je even uit voordat je monumenten van het stadje gaat verkennen. De wandeling voert je langs meerdere monumenten, waaronder het mooie stadhuis. Ga naar de website van Open Monumentendag voor meer informatie over de monumenten die je wil bezoeken. Eindig bij de Gelderlandfabriek naast het station. In deze voormalige locomotiefloods werd de machinewerkplaats een theater en in de meubelfabriek is nu horeca gevestigd. Loop binnen en proef de historie.
